नेसनल जोग्राफिमा  डेनियल टेलर संग साइमन वोरलले २०१७ मा लिनुभएको अन्तर्वाता को अनुबादित अंश   -
1951 मा, एरिक शिप्टन नामक एक ब्रिटिश अन्वेषकले माउन्ट एभरेष्ट माथिको वैकल्पिक मार्ग खोज्दै एक पदचिह्न भेट्टाए जुन होमिनोइड जस्तो देखिन्छ। उनले तस्विर खिचे, र यतीको रहस्य - "जंगली मानिस" को लागी एक शेर्पा शब्द - संसारमा जादू छ। यति: द इकोलोजी अफ ए मिस्ट्रीका लेखक डेनियल टेलरले बाल्यकालदेखि नै उच्च हिमालयमा यो "घृणित हिममानव" को संकेत खोज्दै आएका छन्।

वेस्ट भर्जिनियामा रहेको आफ्नो घरबाट कुरा गर्दै, टेलरले आफूलाई के सोच्छ त्यो मानवजस्तै पदचिह्न बनायो, कसरी उनको खोजले अन्ततः राष्ट्रिय निकुञ्जको सिर्जना गर्‍यो, र किन, प्रकृतिबाट विच्छेद भएको युगमा हामीसँग एक रहस्यहरूमा गहिरो विश्वास गर्न आवश्यक छ।

यतिको अस्तित्वको मुख्य प्रमाण भनेको सन् १९५१ मा बेलायती अन्वेषक एरिक शिप्टनले खिचेको फुटप्रिन्टको तस्बिर थियो। त्यो घटनाको बारेमा हामीलाई कुरा गर्नुहोस् — र किन शिप्टनको छविलाई यती विद्यामा रोजेटा स्टोनको रूपमा मानिएको छ।

तस्बिर नेपाल–तिब्बत सीमामा सगरमाथाको पश्चिममा रहेको मेन्लुङ ग्लेशियरमा खिचिएको हो । शिप्टन र माइकल वार्ड वैकल्पिक सगरमाथा मार्ग खोज्दै थिए जब तिनीहरूले छापहरू भेटे। शिप्टन सबैभन्दा उच्च सम्मानित सगरमाथा अन्वेषकहरू मध्ये एक थिए, त्यसैले यदि उसले प्रिन्ट फिर्ता ल्याउँदै हुनुहुन्छ भने, यो वास्तविक छाप हो। त्यसमा कसैले प्रश्न गरेनन् । तर यो के हो?

प्रिन्टहरूको बारेमा के मनमोहक थियो कि तिनीहरू साँच्चै तीखा छन्। हिउँ कडा थियो त्यसैले फोटो प्लास्टर अफ पेरिस कास्ट जस्तो देखिन्छ। दोस्रो विशेषता यो थियो कि प्रिन्टहरू मानव पदचिन्ह जस्तो देखिन्थे, तर औंलाको साथ। त्यसोभए, तपाईले यो प्राइमेट जस्तो अनुभूति पाउनुहुनेछ तर एकै समयमा होमिनोइड। यसको विशाल आकार—१३ इन्च—ले पनि एउटा भव्य होमिनोइड, किङ कङ प्रकारको छविको सुझाव दिन्छ! र मिडियाले यसलाई समात्यो।

यतीको खोजीमा धेरै अभियानहरू पठाइयो। हामीलाई छोटो समयरेखा दिनुहोस्।

सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण एउटा 1954 मा डेली मेल थियो। यतिको ज्वरो सुरु हुँदा, यतीको नाम घृणित हिममानव भनेर दिइएको थियो। त्यसपछि अमेरिकी तेलकर्मी टम स्लिकले धेरै अभियानहरू माउन्ट गरे। तिनीहरूमध्ये एकसँग 500 भरियाहरू थिए र 6 महिना खेतमा बिताए। तिनीहरूले सुगन्ध ट्र्याक गर्न ब्लडहाउन्डहरू पनि साथमा लिए।

वर्ल्ड बुक इन्साइक्लोपीडिया त्यसपछि यतिले मोहित भयो र एडमन्ड हिलारीलाई सम्पर्क गर्यो। उहाँ सन् १९५० को दशकमा केही विश्वासी हुनुहुन्थ्यो तर उहाँले भन्नुभयो, “यति खोज्न मात्रै होइन, उचाइमा मानिसहरू कसरी बस्छन् भन्ने अध्ययन गर्नुपर्छ।” त्यसैले तिनीहरूले 19,000 फिटमा घर बनाए र मानिसहरू कसरी अनुकूल हुन्छन् भन्ने बारे धेरै प्रयोगहरू गरे। यती र हिमालमा बसोबास गर्ने रहस्यमय होमिनोइडको रूपमा शेर्पाहरूको विश्वासलाई पहिलो पटक फरक पार्ने यिनीहरू नै हुन्।

यतीबाट तपाई कसरी पहिलो पटक मोहित हुनुभयो वर्णन गर्नुहोस्।

मेरी हजुरआमा सिनसिनाटीबाट आउनुभयो; मेरो हजुरबुबा कन्सासमा काउबॉय हुनुहुन्थ्यो। तिनीहरू कठिन समयमा कन्सास शहरको मेडिकल स्कूलमा भेटे र मेडिकल मिसनरीहरूको रूपमा भारत जाने निर्णय गरे। 1914 मा तिनीहरू नेपालसँगको भारतको पश्चिमी सीमाना नजिकैको क्षेत्रमा पुगे: घना, धनी जङ्गल, जसलाई जिम कोर्बेटले कुमाउको म्यान-ईटर्स जस्ता पुस्तकहरूमा प्रसिद्ध बनाएका थिए।

म तस्विरमा 1946 मा आउँछु, जब मेरा आफ्नै आमाबाबु अस्पताल सञ्चालन गर्न भारत गएका थिए। यो एक शानदार बाल्यकाल थियो। मेरो हजुरबुबा हजुरआमाले मसुरीको पुरानो ब्रिटिश हिल स्टेशन नजिकैको पहाडको टुप्पोमा एउटा सम्पत्ति किन्नु भएको थियो। चारैतिर जङ्गल भएको सुन्दर पुरानो परिसर थियो ।

एक शनिबार, मनसुनको समयमा, मैले पत्रिकामा यतिको पदचिह्नको प्रसिद्ध चित्र देखे। मलाई धेरैजसो जङ्गलका जनावरहरू थाहा थियो त्यसैले जब ब्रिटिश म्युजियमका क्युरेटरले यो लङ्गुर बाँदरका छापहरू हुन् भनी सोचे भने, मैले भनें, "यो अपमानजनक छ! म लङ्गुर बाँदरलाई चिन्छु, टिनको छतमा उछाल्दै। अरू कुनै जनावरले यो रहस्यमय, मानवजस्तै पदचिह्न बनाएको हुनुपर्छ।

म मेरो बुबा र हजुरबुबाकहाँ गएको हुनुपर्छ र उनीहरूले भने, "ड्यानी, त्यो यति हो!" मैले भने, "यति के हो?" तिनीहरूले भने, "यति पहाडमा बस्ने जंगली मानिस हो, र यो उसको पदचिह्न हो।" त्यतिबेला ज्वाला बलेको थियो ।

तपाईंको आफ्नै खोज अन्ततः बरुण उपत्यका भनेर चिनिने नेपालको जंगली क्षेत्रमा केन्द्रित भयो। हामीलाई जमीनमा राख्नुहोस् - र यति वास्तवमा के हो भन्ने बारे तपाईंको परिकल्पना व्याख्या गर्नुहोस्।
यसको सूक्ष्म हावापानीका कारण, बरुण उपत्यकाले हिमालय प्रणालीको कुनै पनि उपत्यका भन्दा बढी आर्द्रता ल्याउँछ। यसको मतलब बरुण साँच्चै धेरै वर्षा भएको घना जंगल हो। त्यसैकारण जनताले त्यसलाई व्यवस्थित गरेनन् । यदि तपाईं जंगलको अन्तिम पढाइ खोज्दै हुनुहुन्छ भने, यो यो उपत्यका हो। यो यति घना छ कि यसको किनारमा बसोबास गर्ने स्थानीयहरू समेत, धेरै थोरै मानिसहरू यसमा प्रवेश गरेका छन्।

मलाई नेपालका राजाले त्यहाँ जान सल्लाह दिएका थिए, जसले भनेका थिए, ‘यति जङ्गली ठाउँमा जान चाहनु हुन्छ भने बरुण नै हो । र जब राजाले त्यसो भन्नुहुन्छ, तपाईं जानुहोस्, किनकि उसले वास्तवमा आफ्नो देशलाई चिन्छ।

त्यो उपत्यकामा पुगेपछि मैले पाइलाको छाप फेला पारेँ। मैले पहिले पाइलाका छापहरू देखेको थिएँ तर ती ताजा थिए र मलाई यती भेट्टाएकोमा कुनै शंका थिएन।

प्रश्न थियो, तिनीहरूलाई के बनायो?

मैले काम गरेको एक स्थानीय शिकारीले भने कि मैले के भेट्टाएँ त्यो रूख भालु हो। मैले यस क्षेत्रमा रूख भालुको बारेमा कहिल्यै सुनेको छैन। अचानक हामीसँग औंला कहाँबाट आयो भनेर व्याख्या भयो। एउटा रूखमा बस्ने भालुले भित्री अंकलाई तलतिर धकेल्छ जसले गर्दा यसले विपरित पकड बनाउन सक्छ। सामान्य भालुले विपरित पकड बनाउन सक्दैन। तर यदि तपाईं रूखमा धेरै समय बिताउनुहुन्छ भने, तपाईंले त्यो एउटा औंलालाई हाँगा समात्न वा बाँस तोड्न तालिम दिनुहुन्छ। त्यसैले यो प्रजाति, उप-प्रजाति, वा किशोर भालु हो भनेर पत्ता लगाउन मैले दुई वर्ष बिताएँ।

यतिको खोजीमा डीएनए विश्लेषण एउटा शक्तिशाली नयाँ उपकरण बन्यो। इङ्गल्याण्डको अक्सफोर्ड युनिभर्सिटीमा ब्रायन साइक्सले गरेका परीक्षणहरू र उनीहरूले रहस्यमा के नयाँ प्रकाश ल्याए भन्ने बारे हामीलाई बताउनुहोस्।

तिनीहरूले धेरै भ्रम सिर्जना गरे! अक्सफोर्डका एक प्रोफेसरले यतीका सबै कलाकृतिहरू — कपाल, नङ, हड्डी, टुक्रा—का लागि विश्वव्यापी आह्वान गर्छन् र उनले धेरै, धेरै कलाकृतिहरू, प्रायः भालु वा भेडाका टुक्राहरू पाउँछन्। त्यसपछि उसले डीएनए विश्लेषण गर्छ र पत्ता लगायो कि दुई भालु जस्तै देखिन्छ, तर कुनै पनि ज्ञात जनावर द्वारा व्याख्या गर्न सकिँदैन। सबैभन्दा नजिकको DNA जडान ध्रुवीय भालु हो तर रहस्यमय DNA अनुक्रमहरूको साथ।

उनले आफ्नो अनुसन्धान प्रकाशित गरेपछि, यति मिथक विश्वव्यापी रूपमा पुन: सक्रिय हुन्छ। त्यसपछि केही डक्टरल विद्यार्थीहरूले उनको डीएनए अनुक्रमण जाँच गर्ने निर्णय गर्छन्। उनीहरूले देखाउँछन् कि उसले गल्ती गरेको छ र नयाँ जनावर प्रस्ताव गर्नुको सट्टा यो ज्ञात जनावरको अपूर्ण अनुक्रम हो। फेरि, हामी भालुमा फर्कन्छौं।

यतिको खोजीमा डीएनए विश्लेषण एउटा शक्तिशाली नयाँ उपकरण बन्यो। इङ्गल्याण्डको अक्सफोर्ड युनिभर्सिटीमा ब्रायन साइक्सले गरेका परीक्षणहरू र उनीहरूले रहस्यमा के नयाँ प्रकाश ल्याए भन्ने बारे हामीलाई बताउनुहोस्।

तिनीहरूले धेरै भ्रम सिर्जना गरे! अक्सफोर्डका एक प्रोफेसरले यतीका सबै कलाकृतिहरू — कपाल, नङ, हड्डी, टुक्रा—का लागि विश्वव्यापी आह्वान गर्छन् र उनले धेरै, धेरै कलाकृतिहरू, प्रायः भालु वा भेडाका टुक्राहरू पाउँछन्। त्यसपछि उसले डीएनए विश्लेषण गर्छ र पत्ता लगायो कि दुई भालु जस्तै देखिन्छ, तर कुनै पनि ज्ञात जनावर द्वारा व्याख्या गर्न सकिँदैन। सबैभन्दा नजिकको DNA जडान ध्रुवीय भालु हो तर रहस्यमय DNA अनुक्रमहरूको साथ।

तपाईं किताबको अन्त्यमा लेख्नुहुन्छ, "हिउँमा जंगली मानिसको खोजीको अन्त्यमा, नयाँ जंगल बढ्छ।" हामीलाई मकालु-बरुण राष्ट्रिय निकुञ्ज र "यति ट्रेल" बनाउनको लागि स्थानीय समुदायसँगको तपाईंको कामको बारेमा बताउनुहोस्।
यतीको खोजीमा, म यस ग्रहको सबैभन्दा ठूलो उजाडस्थानमा ठक्कर खाएको थिएँ। तर यो संरक्षित क्षेत्र थिएन। गाउँलेहरु भित्र पसेर बरुणलाई खेतमा बनाइरहेका थिए । तिब्बती पक्षमा, चिनियाँहरूले काठ काट्नको लागि बरुणको उत्तरमा तुरुन्तै उपत्यकामा सडक बनाइरहेका थिए! यो ग्रहमा संसारको तीन वा चार सबैभन्दा भव्य ठाउँहरू मध्ये एक हो, त्यसैले मैले भने, मैले यसलाई सुरक्षित गर्न केही गर्नुपर्छ!

म विश्व वन्यजन्तु कोष होइन। त्यसैले मैले स्वास्थ्य सेवामा समुदायमा आधारित समाधानहरूको मेरो पारिवारिक विरासत लिने र यसलाई प्रकृति संरक्षणमा लागू गर्ने निर्णय गरें, स्थानीय समुदायसँग काम गरेर मात्र पकेटहरू सिर्जना गर्नुको सट्टा सम्पूर्ण परिदृश्य व्यवस्थापन गर्न। जब मैले 1980 को मध्यमा यो पहल गरें, यो विचार वरिपरि लात मारिएको थियो तर कसैले यो कहिल्यै गरेन। त्यसैले सहभागितामूलक, क्षेत्र-आधारित संरक्षणको विचार लिनु र यसलाई पृथ्वीको उच्चतम स्थानमा गर्नु अत्यन्तै रोमाञ्चक थियो। अहिले पर्यटकहरु यती ट्रेलमा पुरानो, जंगली पार्क हुँदै हिँडिरहेका छन् ।

यति, डेनियल खोज्दै ६० वर्ष बिताउनुभएको छ । तपाईको अन्तिम विचार के छ? र यो ओडिसीले तपाईंको जीवन कसरी परिवर्तन गर्‍यो?

खोजहरूको यस शृङ्खलामा, म र अन्य धेरै जीवविज्ञानीहरूले अहिले जीवविज्ञानको पूर्ण रूपमा नयाँ बुझाइमा विश्वास गरेको कुरामा आएँ, जसलाई म बायो-रेजिलेन्स भन्छु। हामी जीवन बचाउन खोज्दा हामी डीएनएको विविधतामा ध्यान केन्द्रित गरिरहेका छौं। तर त्यहाँ काग, साङ्लो, वा जेब्रा झिल्लीहरू जस्तै केहि जीवन प्रकारहरू छन् जुन अन्य भन्दा बढी लचिलो हुन्छन् र जलवायु परिवर्तनको कारण तापमान र आर्द्रता परिवर्तनहरू सामना गर्न सक्छन्। यतीको पाठ यो हो कि यदि हामीले जीवन आफैं बचाउने हो भने हामीले जीवविज्ञानमा लचिलोपनलाई खजाना र निर्माण गर्नुपर्छ।

यसले मेरो जीवन परिवर्तन गर्यो किनभने मैले जीवनलाई फरक तरिकाले बुझेको छु। बढ्दो शहरी संसारमा, यो महत्त्वपूर्ण छ कि हामीले बुझ्नु पर्छ कि हामी जीवनको हिस्सा हौं, जीवनसँग जोडिएको छ। यतिका किंवदन्ती विश्वभर छन् । जङ्गल म्यानको बारेमा एक रूसी किंवदंती छ, र त्यहाँ एक चिनियाँ पौराणिक कथा छ। यसले हामीलाई प्रश्नमा लैजान्छ, यी मानवीय दृश्यहरूको लागि यो मानव भोक के हो? म विश्वस्त छु कि यो भिक्टोरियन युगबाट विकसित भएको थियो जब मानिसहरूले हराएको लिङ्क खोज्दै संसारको परिक्रमा गरिरहेका थिए।

हाम्रो मूलमा गहिरो रहस्य यो हो कि हामी बाहिरको महानसँग जोडिन चाहन्छौं। र हामीलाई जडान बुझ्न मद्दत गर्न प्रतीकहरू चाहिन्छ। यसैले हामी भगवान वा स्वर्गदूत वा लोच नेस दानवमा विश्वास गर्छौं। मानव इतिहास र मानव संस्कृतिहरू भरि, हामीले महान परेबाट सन्देशवाहकहरू विकास गरेका छौं। आखिर यती भनेको यही हो

सम्बन्धित तस्बिरहरू